Diagnoza rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz jej wykorzystanie w pracy nauczyciela i rodzica

Szczegóły

Utworzono: poniedziałek, 11, maj 2020 12:44

Diagnoza /gr. diagnosis – rozpoznanie/ to rozpoznanie jakiegoś obiektu, zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowania się do działań. Rozróżnia się m.in. diagnozę  lekarską, psychologiczną oraz pedagogiczną dotyczącą np.  trudności szkolnych,  emocjonalnych, wychowawczych w pracy z dzieckiem lub grupą.  Diagnoza  pedagogiczna jest diagnozą rozwiniętą.  Nie ogranicza się do sprawdzania i oceniania stanu wiedzy i osiągnięć ucznia, lecz obejmuje także wyjaśnienie przyczyny tego stanu i przewidywanie rozwoju osiągnięć.

Diagnoza dostarcza więc, informacji o indywidualnych możliwościach i poziomie rozwoju: 

• poznawczo-motorycznego,
• emocjonalno – społecznego,
• fizycznego.

Diagnoza jest podstawą do wypracowania systemu pracy zapewniającemu każdemu dziecku optymalny rozwój.

Ostatecznym celem diagnozy jest opracowanie wskazań edukacyjnych, które będą:

• stymulowały,
• wspierały,
• wspomagały rozwój potencjalnych możliwości dziecka.

Diagnoza obrazuje tempo rozwoju, rytm rozwoju oraz dynamikę rozwoju dziecka. W diagnozie stosujemy metody kliniczne: obserwację, wywiad, rozmowę, analizę wytworów (prace dziecka) oraz metody eksperymentalne, w tym testy.

Rozwój dziecka jest procesem, w którym można obserwować  zmiany  ilościowe i jakościowe prowadzące do coraz lepszego funkcjonowania, zdobywania wiadomości, umiejętności i sprawności. W rozwoju tym obserwuje się stałą kolejność – dziecko przechodzi od prostych czynności do wyższych form działania. Bez działania podstawowych funkcji psychicznych i fizycznych nie mogą rozwijać się  procesy wyższe. Bez osiągnięcia sprawności manualnej, posługiwania się ołówkiem, długopisem dziecko nie zdobędzie umiejętności pisania.  Bez odpowiedniego poziomu percepcji słuchowej i wzrokowej, nie będzie potrafiło rozpoznawać i zapamiętywać  liter, głosek, cyfr, znaków. Nie znając liter i głosek  nie opanuje operacji analizy i syntezy wyrazów. Nie mając rozwiniętej analizy i syntezy, nie nauczy się  czytać i pisać. Nie umiejąc czytać i pisać, nie będzie mogło korzystać z tekstów pisanych i nie zrozumie ich treści, bez względu na to czy będzie to tekst z języka polskiego, matematyki, historii lub geografii.  W konsekwencji to będzie miało wpływ na poziom wykształcenia i całą jakość życia. Tak, więc rozpoznawanie poziomu rozwoju podstawowych funkcji ma dla postępów  w rozwoju i zdobywaniu wiedzy przez dziecko istotne znaczenie.

II. Analiza rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych

Percepcja wzrokowa  jest to zdolność do rozróżniania kształtów, do ich zapamiętywania i odtwarzania na podstawie wzoru i z pamięci. Przedmiotem diagnozy jest: spostrzeganie wzrokowe, orientacja przestrzenna, analiza i synteza wzrokowa, błędy w czytaniu i pisaniu związane z zaburzeniami percepcji wzrokowej.

Badania percepcji wzrokowej prowadzone są poprzez zastosowanie następujących metod:

• wzorów figur geometrycznych,
• układania obrazków z części,
• pisania wielkich i małych liter,
• pisania cyfr i znaków matematycznych,
• analizy błędów popełnianych w pisaniu i czytaniu.

Ważnym elementem rozwoju psychofizycznego jest rozwój ruchowy.  Między 3 a 7 rokiem życia, dziecko w dużym stopniu doskonali koordynację kończyn i tułowia. Wraz z rozwojem paralelnie rozwija się jej związek z percepcja wzrokową. Inaczej koordynacja wzrokowo-ruchowa jest to zharmonizowanie ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub jego części. W nauce pisania ważna rolę odgrywa prawidłowy rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Rozumiemy przez to przeniesienie obrazu graficznego na ruch.

Orientacyjne określenia poziomu rozwoju percepcji wzrokowej umożliwiają podstawowe metody takie jak:

• obserwacja,
• wywiad, rozmowa,
• analiza wytworów (prace dziecka).

Dlatego nauczyciel lub rodzic powinien obserwować dziecko podczas codziennych czynności, spełniania poleceń, oglądania obrazków oraz zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorów. Nauczyciel  na podstawie oceny błędów, sposobu pracy i trudności dziecka może wykryć symptomy wskazujące na opóźnienie istnienia percepcji wzrokowej i wzrokowo-przestrzennej. Kolejnym  źródłem informacji  jest rozmowa z rodzicami. Bardzo cennych informacji dostarcza analiza wytworów dziecka, głównie rysunków wykonanych według gotowych wzorów.

Natomiast  pamięć wzrokową można ocenić orientacyjnie, w dość łatwy sposób, np. za pomocą  loteryjki „Kto zapamięta najwięcej?”, gdyż dziecko musi pamiętać, gdzie leży na stole obrazek, aby jak najwięcej obrazków zestawić w pary.

Za pomocą prób eksperymentalnych  można też ocenić jeden z aspektów percepcji wzrokowej, jakim jest ujmowanie stosunków przestrzennych między spostrzeganymi elementami /percepcja wzrokowo-przestrzenna/. Służy temu szczególnie odtwarzanie złożonych figur asymetrycznych oraz układów figur. Dokładniejszej oceny poziomu percepcji dokonuje psycholog w poradni.

Sprawność manualną dziecka możemy badać obserwując czynności samoobsługowe, rysowanie, malowanie oraz poprzez analizę wytworów (rysunek człowieka, wzory literopodobne,  litery i cyfry, teksty pisane, wzory figur geometrycznych, pisanie wyrazu „domek”).

Całość tak zebranych informacji o dziecku tworzy obraz jego możliwości w zakresie percepcji wzrokowej i sprawności manualnej.

Zaburzenia w zakresie percepcji słuchowej także niekorzystnie wpływają na całokształt rozwoju dziecka. Wywołują  one inne trudności niż zaburzenia w zakresie percepcji wzrokowej. Proces rozróżniania dźwięków, ich analizowania i syntezowania,  dokonuje się na poziomie ośrodkowego układu nerwowego.

Do oceny poziomu rozwoju percepcji słuchowej przydatny jest wywiad. Od rodziców dowiadujemy się, jak przebiegał dotychczasowy rozwój mowy dziecka. Uzyskujemy informacje  o tym, czy  dziecko zna wierszyki, jak szybko uczy się, czy jest muzykalne i czy ma trudności w rozpoznawaniu melodii w zabawach i ćwiczeniach rytmicznych.

Do badania poziomu rozwoju percepcji słuchowej stosuje się przede wszystkim indywidualne próby z  zakresu analizy, syntezy i porównywania słuchowego oraz analizy błędów w przepisywaniu, pisaniu z pamięci, ze słuchu, a także  analizy błędów w czytaniu.

Dzieci 5-letnie powinny umieć wydzielić pierwszą głoskę w wyrazie, syntezować wyraz z sylab i zdania z wyrazów. Dzieci 6 i 7 –letnie powinny dokonywać pełnej analizy i syntezy głoskowej i sylabowej wyrazów, prawidłowo różnicować głoski. Wyrazy dobierane dzieciom powinny być:

• dobrze znane,
• krótkie,
• zawierające jak najwięcej samogłosek,
• zawierające jak najwięcej takich spółgłosek, które można swobodnie wydłużać.

W wieku przedszkolnym musi dokonywać się znaczny postęp w rozwoju percepcji słuchowej,  w pamięci słuchowej, aby dziecko mogło być zdolne do podjęcia nauki czytania.

W diagnozie mowy najprostszymi metodami są następujące:

• obserwacja dziecka w różnych sytuacjach, połączona z wypowiedziami dziecka,
• historyjki obrazkowe,
• obrazki sytuacyjne.

Przedmiotem diagnozy mowy jest określenie: zasobu słownictwa,  artykulacyjnych wad mowy oraz sposobu wypowiadania się (pojedynczymi słowami, prostymi zdaniami, złożonymi zdaniami,  wypowiedziami spontanicznymi, wypowiedziami wymagającymi dodatkowych pytań).

Natomiast myślenie  wstępnie można określić układając obrazki z części, porównując obrazki, klasyfikując przedmioty, obrazki i figury geometryczne, układając historyjki obrazkowe, obserwując wykonywane czynności.

Przedmiotem diagnozy myślenia jest:

• analiza i synteza,
• porównywanie, dostrzeganie podobieństw i różnic,
• abstrahowanie, uogólnianie klasyfikowania,
• rozumienie treści obrazków, zagadek, poleceń,
• dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych,
• rozumienie pojęć stałości masy i liczby,
• rozumienie operacji matematycznych: szeregowania, dodawania, odejmowania na konkretach.

W okresie edukacji wczesnoszkolnej istotny jest też rozwój społeczno-emocjonalny dziecka, o którym uzyskamy informacje wykorzystując następujące metody:

• obserwację dziecka w różnych sytuacjach,
• rozmowę z dzieckiem,
• rozpoznawanie przeżyć dziecka poprzez: organizowane w tym celu zabawy, gry, ćwiczenia rysowania i malowania, lepienia, przez muzykę, scenki dramowe, przedstawienia, techniki socjometryczne.

We wstępnej diagnozie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka należy zwrócić uwagę na jego zachowanie związane z przystosowaniem do szkoły, do nauki, do rówieśników. Z poczynionych obserwacji można wywnioskować, czy dziecko jest przystosowane, czy mało lub nieprzystosowane do podjęcia nauki szkolnej. W diagnozie rozwoju społeczno-emocjonalnego  dziecka badamy: rodzaje emocji, treść emocji, wyrażanie uczuć i emocji, uczestnictwo w grupie i pełnione role oraz rozwiązywanie problemów i konfliktów.

Wstępna diagnoza rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym uwzględnia też dzieci z cechami różnych stopni niepełnosprawności intelektualnych. Wskazane jest więc pogłębianie wiedzy o nauczaniu i wychowaniu dzieci już od jak najwcześniejszego okresu rozwoju;  mając na uwadze powyższe czynniki zachęcamy nauczycieli i rodziców do określania wstępnej diagnozy dziecka. Natomiast pełną i specjalistyczną diagnozę dziecka wykonujemy w  poradni, do czego zachęcamy wszystkich zainteresowanych.

Opracowała
Grażyna Wysocka  
  Pedagog Poradni P-P
                            w Dąbrowie Białostockiej                           

• nast. »